استاد حوزه علمیه ضمن تبیین برخی ویژگیهای تفسیر علی بن ابراهیم قمی و شرایط استفاده از آن گفت: در کتب روایی قدیمی، روایاتی ذکر شده که برخی بدون ملاحظه شرایط روز ترجمه و نشر عمومی میدهند که این کار خلاف مصالح جامعه است.
آیتالله رضا استادی در ادامه سلسله مباحث تفسیری خود در دارالقرآن علامه طباطبایی(ره) به بررسی تفسیر علی بن ابراهیم قمی پرداخت و با بیان اینکه وی معاصر امام حسن عسکری(ع) بوده است گفت: وی شناخته شده و از شخصیتهای مهم است و اخیرا هم در قم، همایش بزرگداشتی برای وی برگزار شد.
استادی با بیان اینکه حدود شش هزار روایت از ایشان نقل شده که عمدتا در کافی وجود دارد اظهار کرد: بحث این است که آیا وی تفسیر داشته یا نداشته و اگر بوده در اختیار چه کسانی بوده است و آیا چیزی که الان در دست ما هست تماما درست است یا نیست.
دبیر شورای عالی حوزه علمیه با بیان اینکه نجاشی وی را صحیحالمذهب و دارای کتب فراوان برشمرده که در اواسط عمر نیز نابینا شد، افزود: شیخ طوسی نیز نوشته که برای وی کتابهای زیادی هست از جمله تفسیر علی بن ابراهیم است. همچنین مجمعالبیان که در قرن ششم است از این کتاب، مطالب و روایاتی نقل کرده است و در قرن نهم و دهم نیز دو نفر از علما، این تفسیر را خلاصه کردهاند.
استادی بیان کرد: بنابراین با وضوح میتوانیم بگوئیم علی بن ابراهیم تفسیر داشته و در دست علمای قرون بعد بوده است؛ الان ۱۲۰ نسخه در ایران وجود دارد که با نسخه کنونی که در دست ما هست تطبیق میکند.
این محقق و استاد برجسته حوزه با بیان اینکه یکسری اشکالات در این کتاب وجود دارد بیان کرد: در سوره دهر در ذیل آیه اول این سوره آورده است که تعبیر «لم یکن شیئا مذکورا» یعنی نه در علم و نه در یاد مردم، معلوم و مذکور نبوده است؛ وی بعد از آیه «قال» آورده که برخی آن را به خود وی و برخی به امام صادق(ع) نسبت دادهاند که این مسئله مبهم است.
استادی بیان کرد: از برخی واژگان مانند «ای» به معنای «یعنی» در تفسیر، پیداست که خود ایشان، آیات را تفسیر کرده است، ولی اشکالاتی در آن وجود دارد که برخی را به تردید انداخته و در نتیجه گفتهاند که بیش از ۷۰ درصد تفسیر از خود علی بن ابراهیم است.
وی افزود: آقا بزرگ تهرانی در الذریعه، به این بحث پرداخته است و از قرن دهم علامه مجلسی، فیض کاشانی و صاحب برهان و نورالثقلین، از این تفسیر نقل کردهاند و هیچ تردیدی نیز به خود راه ندادهاند که نشان میدهد این تردید اخیرا پیدا شده است.
استادی با بیان اینکه علی بن ابراهیم تفسیر داشته و تا قرن نهم و دهم نیز از آن نقل شده است و برخی گفتهاند بی تردید از خود اوست گفت: برخی نیز بحث کردهاند که ۷۰ رصد از او و ۳۰ درصد نیز از کسانی است که اضافه کردهاند؛ همچنین آیتالله شبیری زنجانی معتقد است که مطالبی به تفسیر علی بن ابراهیم اضافه و یا از آن کم شده است.
این استاد برجسته حوزه با طرح این سؤال که راه اعتماد به این تفسیر و نقل از آن چیست؟ تصریح کرد: در کتب رجالی مانند آیتالله خویی، سبحانی و ... معروف است که علی ابن ابراهیم گفته من هر چه در این کتاب نقل کردهام صحیح است.